Cyborg (kiborq ) nədir?
Kiborq (ingiliscə: Cyborg = “kibernetik orqanizm”) bioloji və süni (məsələn, elektron, mexaniki və ya robotik) hissələri olan varlıqlara verilən addır. Kibernetik orqanizm termininin abreviaturasıdır. 1960-cı ildə Amerika alimləri Manfred Clynes və Nathan S. Kline tərəfindən irəli sürülən bu termin ikilinin kosmosda özünü təşkil edən insan-maşın sistemlərinin üstünlüklərini təsvir etdiyi məqalədə istifadə edilmişdir.
Adi tərifə görə, kiborq üzvi və mexaniki bədən hissələrini birləşdirir. Ancaq bəzi elm adamları bu anlayışı genişləndirirlər. Bunlara koxlear implantları, kardiostimulyatorları və ya hətta kontakt linzaları olan insanlar daxildir.
Kiborqların formalaşması mərhələləri
Kiborqlar haqqında kitabları olan yazar Chris Hables Grey, siborg termini ilə bağlı aşağıdakı açıqlamaları verir:
Cyborg texnologiyaları: Onlar bərpaedici ola bilər, çünki itirilmiş orqan və əzaları əvəz edir, yəni itirilmiş funksiyaları bərpa edir. Onlar normallaşdırıcı ola bilər, çünki onlar müəyyən canlıları normal vəziyyətinə qaytarır. Kiborqlar gələcəkdə insanların kosmosda sağ qalmaq üçün keçməli olduğu dəyişikliklərə kömək etməklə insan irqini yenidən qura bilər. Tibbdə texnoloji yeniliklər artdıqca, bədənimizi maşınların köməyi ilə hər zamankindən daha təkmilləşdirmək daha adi hala çevriləcək. Gələcəkdə, insan tamamilə sağlam olsa belə, insanların çoxunun daha sürətli və daha güclü olduğu bir dünyada, onlar kiborq formasiyalarına müraciət edə bilərlər. Bu məqamda bizi nəyin insan etdiyi və kiborqların əmələ gəlməsinin sərhədlərinin harada olduğu ilə bağlı etik və fəlsəfi suallar yaranır.
İlk Cyborg İnsan Neil Harbisson
Rəng korluğu olan Neil Harbisson bu problemi həll etmək üçün kəlləsinə antena yerləşdirərək dünyada hökumət tərəfindən tanınan ilk kiborq oldu. Eyeborg antenası baş dərisinə bərkidilmiş və USB portu olan çipdən ibarətdir. Elm adamları ilə illərlə inkişaf etdirdikdən sonra cihaz Neil Harbisson üçün hazır idi. Eyeborg beyinə rənglər haqqında bildirişlər göndərməklə yanaşı, zənglərin, videoların, şəkillərin və musiqilərin qəbulunda da rol oynayır.
Claudia Mitchell
Mitchell bionik qolu olan ilk qadındır və sadalanan halların əksəriyyətində olduğu kimi, onun kiborq həyatına çevrilməsi də qəza nəticəsində baş verib. Dörd il Dəniz Piyadaları Korpusunda çalışsa da, qolunu hərbi xidmət zamanı yox, motosiklet sol qolunu tamamilə itirib qəzasında itirdi. O, bir neçə qəzetə bionik qolunu almadan əvvəl iki ayağı və bir əli ilə banan qabığını soyduğunu söylədi. Robot üzv, Cessi Sullivanda olduğu kimi Çikaqo Reabilitasiya İnstitutundan gəlir və 3 milyon dollara hazırlanıb. O, ilk dəfə bir əli ilə bananın qabığını soyanda ağlamışdı.
Cyborg insandır, yoxsa maşın?
Texnologiyalar hər gün daha da inkişaf edir. İnsanlar gündəlik həyatında texnologiyadan asılıdır. Kiborqlar iyirmi birinci əsrdə çox yaygındır. Bəzi suallar kiborq insan yoxsa maşındır. Bu mövzuda araşdırmalar apararaq kiborq insan deyil. Cyborg, fiziki qabiliyyətlər üçün bədənə daxil edilmiş mexaniki elementlərdir. Məsələn, insanlar əlillərin yenidən insan kimi fəaliyyət göstərməsinə kömək etmək üçün kiborqdan istifadə edirlər. Bu, bədəninin əhəmiyyətli bir hissəsini mexaniki robot hissələri ilə əvəz edən bir insana aiddir. O, sosial reallığın və fantastikanın məxluqudur. Cyborg insanın nəfəs almasına, qan pompalamasına və işləməsinə kömək edir. Kiborgla robot arasındakı əsas fərq həyatın mövcudluğudur. Robot əsasən çox inkişaf etmiş bir maşındır. Çox vaxt avtomatlaşdırılmışdır və insanlarla çox az qarşılıqlı əlaqə tələb edir. Müqayisə üçün kiborqlar canlı orqanizm və maşının birləşməsidir. Ciborqu robotdan ayıran canlı komponentdir. Bu o deməkdir ki, robot yoxdursa kiborq yaşayır. Bəzi robotlar canlıların müəyyən aspektlərini simulyasiya edə bilsələr də, o, heç vaxt canlı deyil. Bir robot yalnız kiborq, xüsusən də insan kiborqları öz fəaliyyətlərində sərbəst iradə nümayiş etdirərkən proqramlaşdırılmış şeyi edə bilir.
Cyborg və Bionik sistem
Cyborg və bionik sistemlər (CBS) bəzi süni komponentləri və ya bio-hibrid aktuatorlar və sensorlar kimi texnologiyanı birləşdirən orqanik və biomexatronik bədən hissələrinin hibrid birləşməsinə aiddir. Orqanizmi orijinal bioloji xüsusiyyətlərindən kənarda bərpa etmək və ya gücləndirmək məqsədi daşıyır. Orqanizm təkcə insanları deyil, həm də heyvanları və hər hansı digər canlıları nəzərdə tutur. Tipik bir nümunədə, süni ürək stimulyatoru və ya implantasiya edilə bilən kardioverter-defibrilatoru olan bir insan CBS-dən biri hesab olunur. Belə cihaz bədəndəki gərginlik potensialını ölçdüyündən, siqnalın işlənməsini həyata keçirdiyindən və insanı sağ saxlamaq üçün əks əlaqə mexanizmindən istifadə edərək elektrik stimulları ötürdüyündən.
CBS geniş şəkildə tətbiq edilmişdir:
- karbon nanoborucuqları və/yaxud göbələk hüceyrələri ilə strukturlaşdırılmış bəzi toxumaları təmin etməklə toxuma mühəndisliyi,
- süni ətraflar və birbaşa beyin implantları kimi fərdi reabilitasiya müalicəsi,
- neyro-nəzarət,
- daha böyük rabitə və nəzarət şəbəkələri. Bionik texnologiya və nanotexnologiyanın sürətli inkişafı ilə bir çox tədqiqatçılar CBS-nin insana xəstəlik, sürət, güc və zəka kimi bir çox məhdudiyyətləri dəf etməyə kömək edə biləcəyini düşünürlər.
Məqsədlərə və tətbiqlərə nail olmaq üçün bizə orqanizmin mexanizmi, bioloji uyğun materiallar, məlumatların qavranılması və birləşmə, implantların idarə edilməsi haqqında aydın anlayış lazımdır. Buna görə də, hüceyrə biologiyası, bərpa və regenerasiya təbabəti, bionik mexanika, robototexnika, nanotexnologiya, materialşünaslıq, biomexaniki interfeys texnologiyası və s. kimi multidisiplinar nəzəriyyə və texnologiya stimullaşdırılıb və inteqrasiya olunub.
İnsanı kiborq edən nədir?
Bir tərif kiborqu bədəninə texnologiya implantasiya etmiş biri kimi təsvir edir – cərrahi müdaxilə olmadan çıxarıla bilməyən implant. Başqa, daha az sərt tərif kiborqu texnologiya vasitəsilə bacarıq və hisslərini genişləndirən biri kimi təsvir edir.
Istinadlar
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Siborg
- https://teknoloji.org/cyborg-nedir-siz-de-bir-cyborg-olabilirsiniz/
- https://www.cram.com/essay/Is-Cyborg-A-Human-Or-AMachine/PKMVDT7LJX5W#google_vignette
- https://www.ieee-ras.org/cyborg-bionic-system
Lala Bayramova